Yıllar sonraları rastlanan 'Batman bantlı gübürcü balığı' korunacak

Rize

Dünya Doğayı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliğince al listeye alınarak neslinin tükendiğine inanılan, Shoal isminde Doğa Koruma Örgütünce dünyanın en baş döndürücü aranan 10 balık şekli ortada arsa düzlük "Batman bantlı gübürcü balığı"nın tespiti düşüncesince Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Dekan Yardımcısı Doç. Dr. Cüneyt Kaya ve Araştırma Görevlisi Dr. Münevver Oral'ın emek vermesi birlikte müddet ilkin kâr verdi.

Akademisyenlerin yürüttüğü icraat kararı Sarım Deresi ve Sason Çayı'ndaki toprak çalışmalarında rastlanılan balığın "Batman bantlı gübürcü balığı" bulunduğu belirlendi.

Ünlü oyuncu Leonardo DiCaprio'nun, 47 sene aradan sonradan belirleme edilen adalet alakadar haberi içtimai iletişim araçları hesabından paylaşması ise balığa merakı artırdı.

Doç. Dr. Kaya, AA muhabirine, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesinde mevcut "Türkiye'nin en açık şekerli su balığı müzesi"nde 70'ten birlikte tomar tanımlanan türün yüz örneklerinin arsa aldığını söyledi.

Kaya, 1974 senesinde Prof. Dr. Ali Kelle kabilinden rastlanan "Batman bantlı gübürcü balığı"na o tarihten itibaren on paralık rastlanmadığını belirterek, bu balığın dünyada 300'den birlikte tomar kaybolma çeşit ortada geçmiş 10'da bulunduğunu dile getirdi.

Bölgede 12 senedir çalıştığını, Dicle Nehri'nin balık faunasının çabuk emek vermesi bulunduğunu özetleyen Kaya, laflarını şöyleki sürdürdü:

"Bu türün daima peşindeydik yalnız türün tababet lokalitesi Batman Barajı'nın altıydı. Batman Barajı, suyun debisini ve yapısını değiştirdiği düşüncesince aşağılık kesimlerde bulamadık. Türün neslinin tükendiği şüpheleri vardı. Barajın dair odaklandık. Dokuz günce toprak planımızın geçmiş gününde barajın üzerindeki Sarım Deresi ve Han Deresi, öteki ismiyle Sason Çayı'nda balıkları bulduk. Artık habitatını ve popülasyonunu biliyoruz. Bundan sonradan tehditlerini belirleyip dair gitmeye bitmeme edeceğiz."

Dünya üstünde sadece bu alanda canlı "Batman bantlı gübürcü balığı"nın saf dirim dalının ağırbaşlı tehditler altında bulunduğunu özetleyen Kaya, bunların kuraklık, kirlilik, şebeke atıkları, tarımsal gübrelerin birlikte tomar oranda uygulanması, plastik atıklar, öz yatağında meydana mevrut değişimler, yapım makineleri, taş ocakları, fantom avcılık, istilacı enva ve hidroelektrik santralleri biçiminde sıralanabileceğini anlatım etti.

Doç. Dr. Kaya, alanda saf şekilde yok üç balık şekli arsa aldığını belirterek, "Bunlardan ikisi ecnebi türler, ebekuşağı alabalığı ve alçak sazan olup sadece havuz balığı şekilde isimlendirilen İsrail sazanı istilacı özelliği ile saf türlerle gıda ve yurt rekabetine girerek ekosistem üstünde bası yaratmaktadır." dedi.

"İkinci adımda bu şekli arkalamak istiyoruz"

Çalışmanın ikinci adımında şekli arkalamak istediklerine ayraç fail Kaya, bu mevzuda ayrışık adım ve faaliyetlerde bulunduklarını, domestik yönetsel amirlerden kaymakamlık ulusal terbiye müdürlerine denli düet görüşmeler yaptıklarını söyledi.

Kaya, Batman Sason, Diyarbakır Kulp ve Lice ilçelerinde liselerde farkındalık çalışmalarını bollatmak az daha seminerler verdiklerini, gençlerle doğa bilinci dair görüşme gerçekleştirdiklerini, bölgedeki çıplak maşer kuruluşlarıyla derinti yaptıklarını, 80 köyü içeren SARIM-DER ile Diyarbakır Sur'da derinti örgütlü ettiklerini anlatım etti.

İleriye çevrik icraat düşüncesince bakanlıklar ve arsıulusal kuruluşlarla teşrikimesai süresince olduklarını aktaran Kaya, mevzunun farkındalık emek harcamaları genişletilerek bölgedeki topu topu paydaşları etraflı bir vaziyete gelmesini amaçladıklarını dile getirdi.

Bulgular derhal sonra dünyanın önde mevrut fen kuruluşlarıyla paylaşımlar yaptıklarını özetleyen Kaya, oyuncu Leonardo DiCaprio'nun arsıulusal alandaki haberlerden birtanesini paylaştığını hatırlatarak, "Çok birlikte tomar takipçisinin bulunması, isminde sanlı birlikte oyuncu ve yöre gönüllüsü olması nedeniyle çalışmamız açık kitlelere ulaştı. Türün korunması yerine ehemmiyetli birlikte eylemdi. Buradan namına teşekkürname ediyoruz." diyerek konuştu.

Türün 1974'te rastlanmasının peşi sıra nice kere evcil ve ecnebi araştırmacıların girişimleri bulunduğunu yalnız başarısızlıkla sonuçlandığını anlatım fail Kaya, şunları söyledi:

"Balığın bildik azami boyu 3,6 santimetre. Bazı araştırmacılar bu parametreyi dikkate almayıp ağ menfez açıklığı açık kepçe yahut ağlarla kontrol faaliyetleri yaptılarsa balık ıvır zıvır boyunun avantajıyla bu ağlara pürüzsüz firar etmiş olabilir. Biz 2-3 milim ağ menfez açıklığına ehil kepçe kullandık başkaca balık kaybolma birlikte çeşit bulunduğu düşüncesince literatürde biyolojisi ve yurt tercihleri dair on paralık fen yoktu. Bu sebeple balığın ne birlikte su süresince olabildiği araştırmacılar kabilinden meydana getirilen öngörüler dikkate alınarak yapılmıştı. Biz bugünkü bilgiler ışığında türün sığ ve aceleci cereyanlı suları yeğleme ettiğini biliyoruz. Oysa esbak araştırmacılar, türün geçmiş tanımlandığı lokalite bulunan Malabadi Köprüsü dolaylarına odaklanmıştı yalnız 1986-1999 yılları ortada o bölgedeki suların habitatı değişikliğe uğrayarak yoğun ve aheste cereyanlı birlikte çözüm almıştı."

"Leopar sazanı derinliğine senelerdir kayıp"

Doç. Dr. Kaya, kaybolma 10 türden ikincisinin de Batman ve Dicle Nehri yöresinde bulunduğunu aktararak, "Leopar sazanı derinliğine senelerdir kayıp. En akıbet 10 sene ilkin görüldü. Bununla alakadar emek vermek sürdürüyoruz ve umutluyuz. Bazı projelerle gündeme getirip dair gidiyoruz. İnşallah ikinci kaybolma balık türümüzü de bulacağız." ifadesini kullandı.

Bölgede "hayalet avcılığa" çoğunlukla rastlandığını, "tırıvı" ile avlanmanın baş döndürücü birlikte tomar bulunduğunu tamlayan Kaya, kopan ağların suda balık ve hidrofil canlıların dolgun ölümlerine minval açtığını söyledi.

Kaya, ağların derinliğine seneler doğadan kaybolmadığına dikkati çekerek, şöyleki konuştu:

"Ekosistemde dokunca verdiğiniz rastgele çeşit ve birey, zincirden çıkan rastgele bölüt sistemi bozuyor. Bu sebeple Batman bantlı gübürcü balığı da öteki enva denli fantom avcılık, kirlilik, kuraklık, istilacı çeşit denli etkenlerden etkilenebiliyor. Leopar sazanı ise büyüyen birlikte balık, 60-70 santimetreye ferah ferah ulaşabilen balık. Balıkçı ağlarına takılabiliyor. Bu sebepten balıkçıların bu balığı tanımasını ve çocuklarının, doğacak nesillerin de görmesini istiyorlarsa balıkları esasen doğaya salmalarını istiyoruz. Zaten kaybolma birlikte balık. Belki balıkçılar rastlıyor, tanımıyor. Bölgede farkındalık emek harcamaları dah etmek istiyoruz."

Dr. Münevver Oral ise araştırmanın kalıtım bilimi boyutunu yürüttüğünü belirterek, balığı geçmiş bulduklarında doğrudan canlandırma edemediklerini kaydetti.

Morfolojik ayrımlarını ister vadi gözlemleri ister arsıulusal uzmanlarla diyaloglar derhal sonra netleştirdiklerini özetleyen Oral, "Hem kalıtım bilimi hem yapı bilimsel incelemelerimiz bizlere bu balığın evren çapında baş döndürücü birlikte tomar aranan Batman bantlı gübürcü balığı bulunduğunu doğrulama etti." dedi.

Oral, arazide karlı, antipatik ve suların yükseldiği çağda çalışmanın zorluklarına değinerek, "Son toprak çalışmasında ister antipatik ister beğenilen ekipmanlardan kaynaklı ıvır zıvır müşkülat meydana geldi yalnız hepsinin üstesinden geldik. Bölgede farkındalık emek vermesi yaptık. Bölgedeki domestik bölüt denli seminerler düzenledik. Çok dobra neticeler aldık. Öğrenciler baş döndürücü meraklıydı." diyerek konuştu.

"DNA örneklerini GenBank'a yükleyeceğiz"

"Batman bantlı gübürcü balığı"nın geçmiş tanımlamasının 1974'te yapıldığını hatırlatan Oral, "Günümüz koşulları ile değerlendirmemek lazım. O çağda fotoğraflarla kalıtım bilimi verilerle emek vermek yok. PCR şimdi keşfedilmemiş. Dolayısıyla bu adalet alakadar elimizdeki yegâne data çizimlerde. Biz ahit 21. yüzyılda tercih ettiğimiz eksiksiz teknolojik aletlerden, fotoğraflardan, kalıtım bilimi verilerden bahsedebiliriz. Bu manada araştırmacılarız, adalet alakadar geçmiş jen verilerini, DNA dizilimini de GenBank'a yükleyecek. O manada baş döndürücü dörtköşe ve gururluyuz. Çok yaklaşan sürede DNA örneklerini GenBank'a yükleyeceğiz." değerlendirmesinde bulundu.