Istanbul
İranlı uzmanlar, bu ülkenin nükleer faaliyetleri mevzusundaki Kapsamlı Ortak Eylem Planı (KOEP) adına bilinen anlaşmanın yaşama geçirilmemesi ve ABD'nin yaptırımlarının bitmeme etmesinin İran'la komşu devletlerin "ekonomik ilişkilerini" aksi etkilediğini savunuyor.
Konuyla ilişik İranlı İşçiler Haber Ajansına (ILNA) mütekellim emektar Dışişleri Bakan Yardımcısı İbrahim Rahimpur, ülkesinin hesaplı yaptırımlara sunulan kalmasının komşu ülkelerle ilişkilerini aksi etkilediğini düşünenlerden.
Rahimpur, "Komşu devletler bizim sloganlarımıza bakmıyorlar. İran'ın hali hesaplı yönden dobra değil. Bunun indinde yönü komşu ülkelerle ilgili. Bize müeyyide uygulanıyor ve bu devletler ABD'nin yaptırımlarını dikkate alıyor. 15 komşu ülkeden minimum 10'u, ABD'nin tesiri altında." dedi.
İran Ticaret Odası Enerji Komisyonu Başkanı Areş Necefi de bu kapsamda İran merkezli "Arman" gazetesine verdiği demeçte komşu iklim Irak'ın, natürel kavara alımında İran adına Katar'ı yeğleme etmesine değindi.
Necefi, "Irak haricinde gayrı müşterileri de kaybetmeyle erinç karşıyayız." diyerek, şöyleki bitmeme etti:
"Hedef devletler üstünde yoğunlaşmıyoruz. Böyle giderse yaptırımlar kalksa güçlü bu koşullarda rakiplik yapamayız ve eskiden konumumuza gelmemiz enine boyuna çelim olur."
İran-Irak Ortak Ticaret Odası Başkanı ve emektar İran Petrol İhracatçıları Birliği Başkanı Seyyid Hamid Hüseyni, mevzuyla ilişik AA muhabirine değerlendirmelerde bulundu.
Hüseyni, "Yaptırımların ötesinde ABD'nin nükleer anlaşmadan çıkacak konusu da var. İran birtakım komşuları ve semt ülkeleriyle dava yaşıyor. Bu problemlerin çokları nükleer anlaşmayla ilişik değil. Bu arada birtakım Arap ülkelerinin nükleer anlaşma karşıtlığı azalırken, Tahran yönetimi de komşularıyla ilişkilerini doğrultmak düşüncesince efor gösterdi." sanarak konuştu.
"Her şeye karşın bu farklılıkları yönetebilmeliyiz"
Hüseyni, İran-Türkiye ilişkilerinin ise "dalgalı, arada indinde aşırı DOĞRU ve sıcak, arada indinde soğuk" seyrettiğini savundu.
"Umarız, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın Tahran'a yapacağı ziyaret, Suriye ve Irak kabilinden mevzularda İran-Türkiye anlaşmazlığını azaltmaya punt olur." temennisini dile getiren Hüseyni, şöyleki bitmeme etti:
"Ekonomik bölgede Türkiye ve İran birtakım pazarlarda denktaş değil ve yarar çatışmaları var. Her şeye karşın bu farklılıkları yönetebilmeliyiz. İhtilaflara, politik ve lehçe rekabetlere karşın nice bölgede beraberce çalışabiliriz."
Türkiye'nin salname bütün ithalatının kestirmece 230 bilyon dolar olduğuna ayraç fail Hüseyni, "İran, Türkiye pazarının yüzdelik 10'unu elde edebilir. Yaptırımlar kaldırılırsa, Türkiye'yle ticari ilişkilerimiz henüz da artar." dedi.
Hüseyni, Türkiye'nin gezim kabilinden nice bölgede İran ekonomisine araştırma görevlisi olabileceğini dile getirdi.
İran ile Türkiye arasındaki natürel kavara anlaşmasının doğacak sene sona ereceğini hatırlatan Hüseyni, "Bu anlaşma dü cumhur reisi arasındaki görüşmelerin mihrak noktası olabilir. Tarafların kapasiteleri cezaevi önüne alındığında, Türkiye'nin İran'ın üçüncü yahut dördüncü tecim ortağı olmasını umuyoruz." değerlendirmesinde bulundu.
"Yaptırımlar kaldırılırsa Irak borcunu ödeyebilir"
İran'ın Irak'a natürel kavara ihracatının durdurulacağına bağlı iddialar kendince mütekellim Hüseyni bu iddiaların hakikatı yansıtmadığını söyledi.
İran-Irak Ortak Ticaret Odası Başkanı, laflarını şöyleki sürdürdü:
"Taraflar arasındaki natürel kavara sözleşmesi 6 salname doğrusu 2 sene henüz geçerli. Aramızdaki canlılık sözleşmesi güzeşte sene 2 sene henüz uzatıldı. Irak'ın bu dü enerjiyi İran'dan almaya gereksinimi var. Irak'ın 30 bin megavat elektriğe gereksinimi var, elden yarısını üretebiliyor.
Irak, Suudi Arabistan, Kuveyt yahut Türkiye'den olsun 500 megavat canlılık ithal etse güçlü bu, Basra vilayetine bile yetmez. İran'a müteveccih yaptırımları esbabımucibe göstererek borçlarını ödemeyen Irak'ın maaş 7 bilyon dolar yer yağı geliri var. Yaptırımlar kaldırılırsa Irak borcunu ödeyebilir."
"Katar, Güney Pars Gaz Sahası'nda İran'la teşrikimesai yapmalı"
İran-Katar ilişkilerine yer veren Hüseyni, bu ilişkilerin henüz da içtenlikli olması icap ettiğini savundu.
Mısır ve birtakım Körfez ülkelerinin 2017 senesinde Katar'a kuşatma uygulaması meselesine yer veren Hüseyni, o çevrim İran'ın Katar'a dayanaklık etmek bulunduğunu söyledi.
Hüseyni, şunları kaydetti:
"Arap devletleri Katar'a engelleyim kullanıldığında İran iane etti. Buna karşın Doha, Tahran'a yanıt vermedi. Katar, pazarını İranlılara açmadığı kabilinden İran'dan ithalata da sert yaklaşmadı.
İran'a envestisman yapmadı, Türkiye, Irak ve Avrupa yurtlarını yeğleme etti. Hatta İran'la Katar ortada henüz evvel imzalanan tecim anlaşmaları da uygulanmadı."
Hüseyni, "Yaptırımların kalkmasıyla Katar, Güney Pars Gaz Sahası'nda İran'la teşrikimesai yapmalı ve kavara piyasasında eş güdüm sağlamalıyız." ifadelerini kullandı.
İran-Körfez ilişkileri
İran Sanayi, Maden ve Ticaret Bakanı Seyyid Rıza Fatımi Emin'in DOĞRU sürede Umman'ı görüşme etmeyi düşündüğü bilgisini sağlayan Hüseyni, "Umman'la ilişkiler nükleer anlaşmanın başlangıcı olabilir." değerlendirmesinde bulundu.
İran'ın Kuveyt'le ilişkilerinin içtenlikli olduğuna ayraç fail Hüseyni, İran'ın Suudi Arabistan ile arasındaki fikir ayrılıklarının çözülmesi yerinde Kuveyt ve Bahreyn ile ilişkilerin de henüz dobra bir duruma gelebileceği ihtimalinden uydurma etti.
Nükleer anlaşma süreci
KOEP, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 5 sürekli üyesi (İngiltere, ABD, Çin, Fransa, Rusya) ile Almanya ve İran ortada 2015 senesinde imzalanmıştı.
Eski Amerika Başkanı Donald Trump'ın 2018'de ülkesini biricik yönlü adına anlaşmadan çekmesi kararının peşi sıra İran'a müteveccih hesaplı yaptırımlar gene uygulamaya konulmuştu. Bunun üstünde Tahran yönetimi nükleer faaliyetlerine kademeli adına arka dönmüştü.
Nükleer anlaşmanın baştan mükemmel anlamıyla uygulanmasını ölçü ve ABD'nin anlaşmaya dönüşünün ele alındığı nükleer görüşmeler, Rusya, Çin, Almanya, Fransa, İngiltere ve İran'dan yukarı dozaj temsilcilerin katılımıyla Viyana'da yapılıyor.
Anlaşmadan biricik yönlü çekilen Washington ise Avrupa Birliği (AB) tarafından görüşmelere endirekt iştirak sağlıyor.
Taraflar, görüşmelerde değişmeyen evresine girildiğini belirtiyor.
Anlaşmanın Avrupalı tarafları İngiltere, Fransa ve Almanya ile ABD, müzakerelerin kapsamını Tahran'ın balistik roket programı ve lehçe nüfuzu kabilinden kendileri düşüncesince endişeye hastalık bulunan muhtelif meselelerle bollatmak istese de İran bu talepleri reddediyor.
