İstanbul
BM, Aralık 2015'te düzenlemiş bulunduğu umumi heyet toplantısında, 5 Kasım'ı "Dünya Tsunami Farkındalık Günü" kendisine benimseme etti.
AA muhabiri, Birleşmiş Milletler (BM) ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerinden sonuç 100 sene içre gerçekleşen tsunamileri, meydana vürut nedenlerini, toplumlar üstündeki etkisini, tsunamiden sonraları oluşan tehlikeleri ve yaşanmış bulunan dirilik kayıplarını derledi.
Bu kapsamda BM'nin 2020'de yayımladığı tutanağa göre, tsunami felaketi, önümüzdeki 10 sene içre evren nüfusunun yüzdelik 50'sini gözdağı edecek boyutlara ulaşacak.
Raporda, akilane politikalar ve önlemlerin ilkin yaşama geçirilmesinin mümkün felaket senaryolarını önlemeye asistan olabildiği belirtildi.
Tsunamiyi en kazalı doğal afetler kapsamına meydan BM, tsunamiye şev alanlarda kentleşmenin ve turizmin önüne geçilmesini, huysuz hâlde baş döndürücü sayıda insanoğlunun riziko dibine girebileceği uyarısında bulundu.
Sri Lanka, Hindistan, Endonezya, Tayland ve Japonya, tsunamiden en baş döndürücü etkilenen devletler ortada önceki sıralarda arsa aldı.
Japonca birlikte kavram bulunan "Tsunami" "tsu" (liman) ve "nami" (dalga) kelimelerinden oluşuyor. Güçlü birlikte su altı depreminin ürettiği birlikte paradigma dev umman dalgasını tarif etmek düşüncesince "tsunami" terimi kullanılıyor.
Gücü Richter ölçeğine layıkıyla minimum 6,5 bulunan su altı depremleri tsunamileri oluşturabiliyor.
Deprem haricinde arazi kayması, volkanik patlama, derya altı heyelanı ve kenar kayalıklarının düşmesi de tsunamileri tetikleyebiliyor.
100 yılda tsunamiden 260 bin erkek öldü
BM ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine layıkıyla sonuç 100 sene içre gerçekleşen 58 tsunami kararı 260 bine benzeyen insanoğlu yaşamını kaybetti.
Hindistan, Endonezya, Maldivler, Myanmar, Sri Lanka, Tayland ve Japonya’nın en baş döndürücü tsunami gerçekleşen devletler bulunduğu biliniyor.
Son zamanlarda UNESCO Oşinografi Komisyonu (IOC), tsunami er uyartı hizmetlerini eş güdümlü eylemek düşüncesince birlikte paradigma düzentileme yürütüyor.
Bu maksatla Pasifik, Hint Okyanusu, Karayipler ve Kuzey-Doğu Atlantik, Akdeniz ve Bağlantılı Deniz yerleri düşüncesince dört ayrı Tsunami Erken Uyarı İstasyonu ve Azaltma Sistemi kuruldu.
UNESCO, bu çalışmalarıyla tsunami felaketlerinde dirilik ve para kayıplarını en uzuv dökmek düşüncesince yapılması müstelzim çalışmalar dair farkındalığı artırmayı amaçlıyor.
IOC, organ devletlerde gerçekleştirdiği yetişek programlarıyla da tsunami iletişimi ve boşaltma tatbikatları düzenliyor.
Tarihin en iri 10 Tsunamisi
26 Aralık 2004’te Endonezya'nın Sumatra kıyılarında 9,1 büyüklüğündeki sarsıntı sonrası tsunami felaketi yaşandı. 30 kilometre derinlikte meydana geldiği kestirim edilen sarsıntı sonrası oluşan 50 mt. yükseklikteki dalgalar Meubolah, Sumatra’da 5 kilometre içeriye derece ilerledi. Olayda tahminî 230 bin erkek yaşamını kaybetti.
11 Mart 2011'de Japonya'nın Kuzey Pasifik kıyısında meydana mevrut tsunami 18 binden birlikte tomar insanoğlunun yaşamını kaybetmesine hastalık oldu. Japonya'nın şark kıyısında oluşan 10 mt. yüksekliğindeki dalgalar, 452 bin ferdin iare barınaklara taşınmasına hastalık oldu.
1 Kasım 1755'te Portekiz’in Başkenti Lizbon'da meydana mevrut 8,5 büyüklüğündeki sarsıntı sonrası oluşan 30 mt. yüksekliğindeki dalgalar, Portekiz ve Güney İspanya’nın günindi kıyısındaki nice şehri ve Fas'ı ağırbaşlı birlikte biçimde etkiledi. Deprem ve tsunami sonrası Portekiz, Fas ve İspanya’da tahminî 6 bin erkek yaşamını kaybetti.
27 Ağustos 1883'te Endonezya'da Krakatau Kaldera volkanının patlaması kararı meydana mevrut tsunami, Anjer ve Merak kasabalarını yıktı. Tsunami kararı 38 bin, volkanik patlama kararı ise 2 bin erkek edinmek kıl payı toplamda 40 bin yöreleri insanoğlunun yaşamını kaybetmiş bulunduğu açıklandı.
20 Eylül 1498'de Japonya'nın Enshunada Denizi'nde 8,3 büyüklüğünde birlikte sarsıntı bulunduğu kestirim ediliyor. Deprem kararı oluşan tsunaminin, Kii, Mikawa, Surugu, Izu ve Sagami kıyılarını etkilediği ve 31 bin ferdin yaşamını kaybetmiş bulunduğu belirtiliyor.
28 Ekim 1707'de gene Japonya Nankaido'da meydana mevrut 8,4 büyüklüğündeki depremin Kyushyu, Şikoku ve Honshin kıyılarını etkilediği ve dalgaların 25 metreye derece yükseldiği belirtiliyor. Tsunaminin etkilediği alanda baş döndürücü sayıda iskân yerinin hasar görmüş bulunduğu ve tahminî 30 bin dirilik kaybının yaşandığı kayıtlara geçti.
15 Haziran 1896'de Japonya'nın Sanriku sahasında 7,6 kendisine kestirim edilen sarsıntı ve arkası sıra gerçekleşen tsunaminin 11 binden birlikte tomar evi yıktığı 22 bin ferdin de ölümüne hastalık bulunduğu belirtiliyor. 38 mt. yükselen dalgaların başkaca Çin'in şark kıyılarını etkilediği ve 4 bin ferdin ölümüne hastalık bulunduğu raporlarda arsa aldı.
13 Ağustos 1868'de Şili'nin kuzeyinde 8,5 büyüklüğündeki depremden sonraları oluşan ve dalavere boyu 21 mt. bulunduğu kestirim edilen tsunaminin ise 3 güneş sürdüğü ve tahminî 25 bin ferdin ölümüne hastalık bulunduğu kayıtlara yansıdı.
24 Nisan 1771'de Japonya'nın Ryukyu Adaları'nda gerçekleşen 7,4 büyüklüğündeki depremin bölgedeki nice talibi etkilediği, 85 mt. yüksekliğindeki dalgaların en iri ziyanı Ishigaki Adası'na verdiği belirtiliyor. Bu felakette tahminî 12 bin ferdin öldüğü anlatım ediliyor.
18 Ocak 1586'da Japonya'nın Ise Bay sahasında meydana mevrut 8,2 büyüklüğündeki sarsıntı tsunamiye hastalık he ve dalgalar 6 metreye derece yükseldi. Can kaybı sayısı ise bilinmiyor.
