İstanbul
BM, Aralık 2015'te düzenlemiş bulunduğu umumi astronomi toplantısında, 5 Kasım'ı "Dünya Tsunami Farkındalık Günü" adına benimseme etti.
AA muhabiri, Birleşmiş Milletler (BM) ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerinden akıbet 100 sene ortamında gerçekleşen tsunamileri, meydana yetişme nedenlerini, toplumlar üstündeki etkisini, tsunamiden sonradan oluşan tehlikeleri ve yaşanmış bulunan dirilik kayıplarını derledi.
Bu kapsamda BM'nin 2020'de yayımladığı tutanağa göre, tsunami felaketi, önümüzdeki 10 sene ortamında evren nüfusunun yüzdelik 50'sini gözdağı edecek boyutlara ulaşacak.
Raporda, akıllıcasına politikalar ve önlemlerin önceleri yaşama geçirilmesinin muhtemel felaket senaryolarını önlemeye araştırma görevlisi olabildiği belirtildi.
Tsunamiyi en kazalı doğal afetler kapsamına düzlük BM, tsunamiye eğik alanlarda kentleşmenin ve turizmin önüne geçilmesini, huysuz hâlde baş döndürücü sayıda insanoğlunun riziko dibine girebileceği uyarısında bulundu.
Sri Lanka, Hindistan, Endonezya, Tayland ve Japonya, tsunamiden en baş döndürücü etkilenen devletler ortada önceki sıralarda arsa aldı.
Japonca müşterek kavram bulunan "Tsunami" "tsu" (liman) ve "nami" (dalga) kelimelerinden oluşuyor. Güçlü müşterek su altı depreminin ürettiği müşterek paradigma dev ana gravite dalgasını tarif etmek düşüncesince "tsunami" terimi kullanılıyor.
Gücü Richter ölçeğine gereğince minimum 6,5 bulunan su altı depremleri tsunamileri oluşturabiliyor.
Deprem haricinde arazi kayması, volkanik patlama, kükremek altı heyelanı ve kükremek boyu kayalıklarının düşmesi de tsunamileri tetikleyebiliyor.
100 yılda tsunamiden 260 bin erkek öldü
BM ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine gereğince akıbet 100 sene ortamında gerçekleşen 58 tsunami kararı 260 bine andıran insanoğlu yaşamını kaybetti.
Hindistan, Endonezya, Maldivler, Myanmar, Sri Lanka, Tayland ve Japonya’nın en baş döndürücü tsunami gerçekleşen devletler bulunduğu biliniyor.
Son senelerde UNESCO Oşinografi Komisyonu (IOC), tsunami er uyartı hizmetlerini eş güdümlü buyurmak düşüncesince müşterek paradigma emek vermek yürütüyor.
Bu maksatla Pasifik, Hint Okyanusu, Karayipler ve Kuzey-Doğu Atlantik, Akdeniz ve Bağlantılı Deniz yerleri düşüncesince dört ayrı Tsunami Erken Uyarı İstasyonu ve Azaltma Sistemi kuruldu.
UNESCO, bu çalışmalarıyla tsunami felaketlerinde dirilik ve mülk kayıplarını en organ azaltmak düşüncesince yapılması müstelzim icraat dair farkındalığı artırmayı amaçlıyor.
IOC, örgen devletlerde gerçekleştirdiği terbiye programlarıyla da tsunami iletişimi ve boşaltma tatbikatları düzenliyor.
Tarihin en şişman 10 Tsunamisi
26 Aralık 2004’te Endonezya'nın Sumatra kıyılarında 9,1 büyüklüğündeki sarsıntı sonrası tsunami felaketi yaşandı. 30 kilometre derinlikte meydana geldiği kestirim edilen sarsıntı sonrası oluşan 50 m. yükseklikteki dalgalar Meubolah, Sumatra’da 5 kilometre içeriye denli ilerledi. Olayda kestirmece 230 bin erkek yaşamını kaybetti.
11 Mart 2011'de Japonya'nın Kuzey Pasifik kıyısında meydana mevrut tsunami 18 binden müşterek tomar insanoğlunun yaşamını kaybetmesine illet oldu. Japonya'nın şark kıyısında oluşan 10 m. yüksekliğindeki dalgalar, 452 bin bireyin arızi barınaklara taşınmasına illet oldu.
1 Kasım 1755'te Portekiz’in Başkenti Lizbon'da meydana mevrut 8,5 büyüklüğündeki sarsıntı sonrası oluşan 30 m. yüksekliğindeki dalgalar, Portekiz ve Güney İspanya’nın günindi kıyısındaki nice şehri ve Fas'ı ağır müşterek biçimde etkiledi. Deprem ve tsunami sonrası Portekiz, Fas ve İspanya’da kestirmece 6 bin erkek yaşamını kaybetti.
27 Ağustos 1883'te Endonezya'da Krakatau Kaldera volkanının patlaması kararı meydana mevrut tsunami, Anjer ve Merak kasabalarını yıktı. Tsunami kararı 38 bin, volkanik patlama kararı ise 2 bin erkek peyda buyurmak kıl payı toplamda 40 bin yöreleri insanoğlunun yaşamını kaybetmiş bulunduğu açıklandı.
20 Eylül 1498'de Japonya'nın Enshunada Denizi'nde 8,3 büyüklüğünde müşterek sarsıntı bulunduğu kestirim ediliyor. Deprem kararı oluşan tsunaminin, Kii, Mikawa, Surugu, Izu ve Sagami kıyılarını etkilediği ve 31 bin bireyin yaşamını kaybetmiş bulunduğu belirtiliyor.
28 Ekim 1707'de gene Japonya Nankaido'da meydana mevrut 8,4 büyüklüğündeki depremin Kyushyu, Şikoku ve Honshin kıyılarını etkilediği ve dalgaların 25 metreye denli yükseldiği belirtiliyor. Tsunaminin etkilediği alanda baş döndürücü sayıda iskân yerinin hasar görmüş bulunduğu ve kestirmece 30 bin dirilik kaybının yaşandığı kayıtlara geçti.
15 Haziran 1896'de Japonya'nın Sanriku dalında 7,6 adına kestirim edilen sarsıntı ve arkası sıra gerçekleşen tsunaminin 11 binden müşterek tomar evi yıktığı 22 bin bireyin de ölümüne illet bulunduğu belirtiliyor. 38 m. yükselen dalgaların başkaca Çin'in şark kıyılarını etkilediği ve 4 bin bireyin ölümüne illet bulunduğu raporlarda arsa aldı.
13 Ağustos 1868'de Şili'nin kuzeyinde 8,5 büyüklüğündeki depremden sonradan oluşan ve dalavere boyu 21 m. bulunduğu kestirim edilen tsunaminin ise 3 devir sürdüğü ve kestirmece 25 bin bireyin ölümüne illet bulunduğu kayıtlara yansıdı.
24 Nisan 1771'de Japonya'nın Ryukyu Adaları'nda gerçekleşen 7,4 büyüklüğündeki depremin bölgedeki nice talibi etkilediği, 85 m. yüksekliğindeki dalgaların en şişman ziyanı Ishigaki Adası'na verdiği belirtiliyor. Bu felakette kestirmece 12 bin bireyin öldüğü tabir ediliyor.
18 Ocak 1586'da Japonya'nın Ise Bay dalında meydana mevrut 8,2 büyüklüğündeki sarsıntı tsunamiye illet he ve dalgalar 6 metreye denli yükseldi. Can kaybı sayısı ise bilinmiyor.
