Tahran
İranlı uzmanlar, AA muhabirine, İran ile 4+1 devletleri ve ABD ortada Viyana'da 6 dolaşma meydana getirilen görüşmelerin devamı namına bu ay ortamında baştan başlaması beklenir müzakereleri değerlendirdi.
Tahran Terbiyet Müderris Üniversitesi Öğretim Üyesi Veli Gülmuhammedi, nükleer anlaşmayla ilgilendiren görüşmelerin alıngan ortak süreçten geçtiğini ve bu hassasiyetin İran düşüncesince ortak kıvrım hâlâ ortak tomar bulunduğunu belirtti.
Gülmuhammedi, dünkü ortak anlaşmanın sağlanamaması şeklinde ABD'nin, Fransa, İngiltere ve Almanya'nın da desteği ile Tahran'a müteveccih baskıyı artıracağını, İran'ın ise nükleer ve lehçe faaliyetlere himmet vereceğini ve bu halde ilişkilerin emektar Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad zamanına arka döneceğini söyledi.
"İran kazalı ortak durumla gönül rahatlığı karşıya
Donald Trump'ın bilakis ABD'nin dünkü Başkanı Joe Biden'ın Avrupalı müttefikleriyle İran aleyhine ortak ortak yönetim kurabileceğine ayraç fail Gülmuhammedi, şöyleki konuştu:
"İran kazalı ortak durumla gönül rahatlığı karşıya. Bu zarar de geçenlerde gerçekleşmesi beklenir bulunan nükleer anlaşmanın ölümüdür. Bunun esas sebebi de Viyana müzakerelerinin ertelenmesi. Nükleer anlaşma canlanmazsa İran'ın ABD ve Avrupalı devletler ile ilişkilerinde başkalık meydana gelecektir."
"Müzakereler bu kere de son vermezse nükleer anlaşmanın yaşamını kaybettiğini söyleyebileceğiz"
Müzakerelerin teşrinisani sonuna denli başlaması şeklinde doğrudan sonuçlanmayacağı ve 2022'nin önceki aylarına denli sürebileceği öngörüsünde mevcut Gülmuhammedi, "Müzakereler bu kere de son vermezse nükleer anlaşmanın yaşamını kaybettiğini söyleyebileceğiz artık. Bu noktada İran muhaliflerinin B, C, D planları uygulamaya geçirilecektir. İran, şita mevsiminin ortası veya sonuna denli müzakerelere dönmez ve nükleer anlaşma canlanmazsa bu İran düşüncesince koşulları hâlâ da ağırlaştıracaktır. Karşı yan da uranyumun zenginleştirilmesi üzere adımlar karşısında birtakım sorunlarla gönül rahatlığı karşıya duracak fakat İran'ın sorunları hâlâ fazla." değerlendirmesinde bulundu.
İran'ın anlaşmaya dönmemesi ve taahhütlerini adına getirmemesi yerinde Biden'ın baskıyı ve yaptırımları artıracağını dile getiren Gülmuhammedi, oluşacak dünkü dengelerde Tahran yönetiminin edisyon araçları ve argümanlarının zayıflayacağını tabir etti.
"Reisi hükümetinin nükleer anlaşma ilişkin saydam ve açık ortak tavrı yok"
Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi hükümetinin nice seçenek ve seçeneği değerlendirdiğini fakat nükleer anlaşmadan hâlâ güzel ortak yöntem olmadığını korumak için çaba sarfeden Gülmuhammedi, şöyleki bitmeme etti:
"Reisi hükümetinin içerideki hesaplı sorunlarda bulunduğu üzere nükleer anlaşma ilişkin da saydam ve açık ortak tavrı yok. Daha baş döndürücü muğlak ortak tutuma sahip. Bu da hükümetteki organların oydaş olmamasıyla ilgili. Nükleer anlaşmanın canlandırılması düşüncesince belirli tek söve yok. Ruhani hükümetinin gayesi baş döndürücü netti ve yaptırımların kaldırılmasına odaklanmıştı. Reisi düşüncesince bire ortak şeyi beyan etmek olabilir değil. Reisi hükümetinin aut siyasetinin önceliklerinin ne işe yaradığını anlamış değiliz. Bu konudaki politikası belirsiz."
Reisi hükümetinin Rusya, Çin ve Hindistan üzere ülkelerle ilişkileri geliştirerek yaptırımları nötr duruma getirebileceğine müteallik ortak ide bulunduğunu fakat bunun da nükleer anlaşmanın akıbetine ilişkin bulunduğunu vurgulayan Gülmuhammedi, şu görüşleri paylaştı:
"Eğer şita ortası veya sonuna denli nükleer anlaşma canlanmazsa öldüğüne hükmedebiliriz. Mevcut koşullarda nükleer anlaşmanın alternatifi yok. İran'ın kafasında dünkü ortak anlaşma var ise ABD hâlâ ortak tomar ivaz arzu edecektir. Kongrenin onayı olmaksızın beklenir dünkü ortak anlaşmanın olabilir olup olmayacağı da belirsiz. Kongreye sunulması şeklinde dünkü ortak anlaşmanın onaylanmasını cılız ortak belki namına görüyorum. Ayrıca dünkü ortak anlaşma olursa İsrail üzere devletlerin çıkarları gözetilecektir. Ayrıca İran dosyası Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyine (BMGK) gidecektir ve koşulları İran düşüncesince ezici duruma getirecektir."
"Geçen devir İran'ın aleyhine işliyor"
İranlı politika uzmanı ve erke mühendisi Muhammed Hadi Musevi ise Reisi hükümetinde toprak yerlerin iri kısmının arsıulusal hesaplı sistemi resmi namına tanımadığını ve evren ile alım satım kurmadan da içerideki potansiyele isnaden koşulları iyileştirebileceklerini düşündüklerini aktardı.
Reisi'nin, cumhurbaşkanlığı görevinin başlangıcında İran önderi Ali Hamaney ve diyetle dava berhayat olmak istemediğini dile getiren Musevi, "Reisi, al hatları aşmadan müzakereleri bitmeme yol açmak istiyor fakat bu olabilir değil. Geçen devir İran'ın aleyhine işliyor. 2021 yılının sonuna denli nükleer anlaşma ile ilgilendiren ortak anlaşma sağlanmazsa Biden müzakerelere eskisi denli ehemmiyet vermeyecektir. Böyle olursa eskiden bulunduğu üzere arsıulusal kamuoyunun da desteğini alarak İran'ı yaptırımlara editör tutmayı yeğleme edecektir." değerlendirmesinde bulundu.
Reisi hükümetinin "yıpratıcı müzakerelerin" ve "müzakere düşüncesince müzakerenin" ardında olmadığını tez ettiğini fakat müzakereleri Brüksel'de başlatarak "müzakere düşüncesince müzakere" dönemini izleme ettiğini kail Musevi, İran'ın tavrının 5+1 ülkelerinin muhalefetine hastalık bulunduğunu ve Rus diplomatların da Tahran'ın kararsızlığını eleştirdiğini hatırlattı.
Batılı devletlerin Ruhani zamanında anlaşma sağlanamaması yerinde dünkü hükümetle bunun çetince olacağını öngördüğüne dikkati çekici Musevi, şunları söyledi:
"Uluslararası finansal firmalar İran'a dönse de İran bankalarıyla çalışmaya niyetleri yok. Reisi ve kadrosu yaptırımların kalkmasını rüçhan siyasa namına görmüyor. Reisi kadrosundaki birileri nükleer anlaşmaya muhalifler. Bunlar dünkü yaptırımların bundan böyle kendilerine bulaşık etmeyeceğine ve bunları Rusya, Çin ve Rusya üzere ülkelerle teşrikimesai yaparak arama dibine alabileceklerine inanıyor."
Biden'ın abuhava ortamında krizlerle uğraştığı düşüncesince Kongrenin desteğine gereksinimi bulunduğunu vurgulayan Musevi, ABD Başkanı'nın Tahran'a gönül rahatlığı okşayıcı adımlar atması şeklinde Cumhuriyetçilerin ve Demokratların tepkisiyle gönül rahatlığı karşıya kalacağını tabir etti.